Monumentale kunst van Romualda van Stolk

De kunstenares Romualda Bogaerts-van Stolk (1921-2012) maakte tussen 1955 en 1970 baksteen- en betonreliëfs aan gebouwen in stad en provincie Utrecht. Ze werkte samen met de architecten Bart Linssen en Albert van Overhagen. Eerder schreef ik voor DUIC over een betonreliëf in Overvecht en in februari 2019 een overzichtsartikel in Tijdschrift Oud-Utrecht: Baksteen en beton. Vergeten monumentale kunst van Romualda van Stolk (hierbij beschikbaar als PDF). Sindsdien zijn er meer werken van Romualda boven water gekomen, die ik hieronder laat zien. Tot slot volgt een beknopt overzicht van al haar bekende werken aan gebouwen.

Stenenbrug, Utrecht

In 1956 werd de Stenenbrug over de Vecht bij de Weerdsluis ingrijpend vernieuwd: voorzien van nieuwe brughoofden en een driedelig brugdek. Deze brug verbindt de Kaatstraat met de Adelaarstraat. Aan de zuidkant van het oostelijke brughoofd ontwierp Romualda van Stolk een baksteenreliëf van trekschuitjagers (mannen die een trekschuit voorttrekken). De Vecht was tot ver in de 19e eeuw een belangrijke trekschuitroute. Langs de rivier was een jaagpad en bij scherpe bochten stonden rolpalen. Het baksteenreliëf verkeert op zich in goede staat maar er zitten enkele grote witte vlekken op.

Herplaatsing De Prinsemarij, Utrecht

In 2015 ijverde de Commissie Cultureel Erfgoed van Oud-Utrecht voor het behoud van de baksteenreliëfs van wijkgebouw De Prinsenhof aan de Eykmanlaan, dat toen gesloopt werd. Het kunstwerk werd in 1962 aangebracht bij de bouw van dit Hervormde Wijkcentrum van architect Albert van Overhagen. Het kreeg als titel De Prinsemarij — hier niet bedoeld als bijnaam voor de politie, maar als een optocht van een prins te paard met vaandeldragers. Lang heeft het gedemonteerde baksteenkunstwerk in een stellage op eventuele herplaatsing gewacht. In maart 2019 was het zover: de reliëfs zijn herplaatst aan de nieuwe bloemenkiosk bij winkelcentrum De Gaard. Helemaal perfect is de nieuwe locatie niet: de reliëfs zitten aan de achterzijde en dus niet erg in het zicht.

Maalderij, Houten

Ik had het baksteenreliëf al eens vanuit de trein gezien en gedacht: misschien van Romualda? Na een bericht van Ger Kroes, die een inventarisatie maakt van kunstobjecten in Houten, kon dit worden bevestigd. De architect die in 1960 door de Coöperatieve Landbouwvereniging Houten werd ingeschakeld voor deze graanmaalderij was Albert van Overhagen. Het ontwerp van Romualda van Stolk met koeien, kippen, graan en een groot tandwiel werd uitgevoerd door de metselaars van Bouw- en Aannemingsbedrijf A.J. van der Tol B.V. uit Bunnik. De onderdelen werden ter plekke op de grond gemaakt, gezaagd, gehakt en uitgelegd. De Maalderij is tegenwoordig in gebruik als kantoorunits.

Veel kunstwerken uit de naoorlogse periode, ook van Romualda van Stolk, zijn inmiddels verloren gegaan bij sloop en verbouwingen. Toch kunnen ook die worden 'herontdekt' op foto's en in kranten en tijdschriften. Twee voorbeelden:

UBO Bandenfabriek, Utrecht

De Utrechtse Banden Onderneming, beter bekend als de UBO Bandenfabriek, was gevestigd aan de Kanaalweg 69 langs het Merwedekanaal (naast Villa Jongerius). In 1965 kopte het Utrechtsch Nieuwsblad: 'Enorme vuurbal met zware rook trok duizenden naar brand in bandenfabriek', en enige tijd later: 'Niemand vermoedde het: grote brand bij UBO aangestoken. Opzienbarende bekentenis van een fabrieksarbeider'. De nieuw- en herbouw van de fabriek kreeg in 1966 een groot baksteenreliëf van Romualda van Stolk op de hoge muur langs de Overste den Oudenlaan. De voorstelling betrof arbeiders die grote banden voortrollen met op de achtergrond geometrische vormen. Fotograaf L.H. Hofland gebuikte kort na oplevering een heftruck om het reliëf goed te fotograferen. In 1990 was er weer een grote brand bij de UBO. Vier jaar later werd de fabriek definitief gesloopt; een laatste foto met het kunstwerk dateert uit 1993.

Burgemeester Reigerstraat 89, Utrecht

De Nederlandse Vereniging van Artsen-Automoblisten (VvAA) opende in 1968 een groot nieuw kantoor aan het einde van de Burgemeester Reigerstraat, hoek Wilhelminapark. De architect was ook hier Albert van Overhagen. De medewerkers boden het bestuur een wandkunstwerk aan in het ruime trappenhuis. Ik ben er even gaan kijken — het is nu een bedrijfsverzamelgebouw — maar het werk is helaas verdwenen. Het was een fresco-reliëf, gemaakt door Romualda van Stolk en haar man Pieter Bogaerts (1920-1983). Zij werkten vaak samen, maar zouden eind jaren zestig scheiden van tafel en bed. Romualda ging verder met monumentale kunst, Pieter met decorschilderingen. We mogen daarom aannemen dat Romualda in de gezamenlijk periode bepalend was voor de wandkunstwerken.

Het verenigingsblad Arts en Auto schreef over het fresco-reliëf in de Burgemeester Reigerstraat:

Het hoofdthema op de wandversiering in ons gebouw is het lijnenspel, dat op uitstekende wijze de continuïteit uitbeeldt van het wegennet. De mensen, die in deze compositie voorkomen, lijken als het ware in een benarde en verwarrende verkeerssituatie gevangen en steunen elkaar. Dit blijkt duidelijk uit de afbeelding van de vader die de hand op de schouder van zijn zoon legt. Het groepje figuren in het midden van het circuit is eveneens in dit lijnenspel gevangen, ook al gaan de betrokkenen doelbewust hun gang. Als men dit kunstwerk met alle geweld een naam zou willen geven, zou een passende benaming eventueel "verkeer en mens" kunnen luiden, doch de 'vertaling' hiervan laat het kunstenaarsechtpaar volkomen over aan de toeschouwer. De Heer en Mevrouw Bogaerts zijn van mening, dat kunst leesbaar behoort te zijn.

Overzicht monumentale werken Romualda van Stolk

De links leiden soms slechts naar een foto, Streetview o.i.d.

Utrecht (stad)

1955: Stadionlaan 2-16, kiezelmozaiëken portiekflats (samen met Pieter Bogaerts) link

1955: Israëlslaan 9, baksteenreliëf woonhuis link

1955: Nolensstraat 33a, baksteenreliëf Naai-atelier, Technische School voor Mode en Kleding (samen met Pieter Bogaerts. NB: gebouw en kunstwerk verdwenen) link

1956: Baksteenreliëf trekschuitjagers aan de Stenenbrug over de Vecht bij de Kaatstraat link

1956 [toeschrijving, mogelijk van Jan Boon]: Joseph Haydnlaan 113-121, mozaïek-gevelstenen eengezinswoningen link

1961: Van Bijnkershoeklaan 387, baksteenreliëf Gezin op trap link

1962: Eykmanlaan 431, baksteenreliëf De Prinsemarij, Hervormd Wijkcentrum Prinsenhof (NB gebouw gesloopt, reliëf in stellage) link

1965: Ramstraat 37, fresco/relief in natte specie Bouwlieden, trappenhuis kantoor A. van Overhagen (NB bovendeel verdwenen) link

1965: Tannhäuserdreef 2-416, betonreliëfs Apollo en Diana op de liftkokers link

1965: Moezeldreef 400/Margaretha van Parmadreef, kiezelreliëf Adelaar, Johanneskerk (NB: volgens Wikipedia door Carol Linssen!) link

1966: Kanaalweg 69, Utrecht: baksteenreliëf UBO Bandenfabriek (verdwenen) link

1969: Braziliëdreef 2, letterreliëf Stefanus, Stefanuskerk link

1970: Perudreef 8, betonreliefs Dierparen aan liftkoker woonzorgcentrum Zuylenstede link (ook muurschilderingen en plantenbakken, verdwenen)

1970: Aziëlaan (3 woontorens 16-hoog), dierfiguren in eenvoudige vloertegeltjes in die hallen

Amersfoort

1958: Stadsring/Amsterdamseweg (tunnel onder spoorlijn), baksteenreliëf Mercurius aan tunnelwand (samen met Pieter Bogaerts) link

1960: LOM-school, Dorresteinseweg 7 (arch. Linsen): baksteenreliëf 'De vier seizoenen' (samen met Pieter Bogaerts) link

1961: Van Randwijcklaan/hoek Columbusweg, baksteenrelief Sint Bonifatius aan portiekflat (samen met Pieter Bogaerts) link

1962: Copernicusstraat 18, baksteenreliëf Oudtestamentische figuren, Martuskerk link

1962: Ringweg-Kruiskamp 74, baksteenreliëf Adventkerk (arch. Van Hoogevest) link

Houten

1960: Standerdmolen 18-20: baksteenreliëf graanmaalderij link

Zeist

1956: Laan van Rijnwijk 1: baksteenreliëf Parkflat Nieuw Beerschoten link

Aanvullingen? arjan@arjandenboer.nl